ضمایر منفصل بر دو قسم اند:

ضمایر متصل نیز بر دو قسم اند:

ضمایر منفصل مرفوع (رفعی) |
ضمایر منفصل منصوب (نصبی) مفعولی |
ضمایر متصل به سه قسم کلمه (ضمایر متصل منصوب یا مجرور)نصبی و جری |
1- هوَ او |
إیّاهُ او را |
ـهُ،ـهِ ـَشَ |
2- هُما آن دو |
إیّاهُما آن دو را |
ـهُما ،ـهِما ـِشان |
3- هُم آنان |
إیّاهُم آنان را |
ـهُم، ـهِم ـِشان |
4- هىَ او |
إیّاها او را |
ـها ـَش |
5- هُما آن دو |
إیّاهُما آن دو را |
ـهُما، ـهِما ـِشان |
6- هُنَّ آنان |
إیّاهُنَّ آنان را |
ـهُنَّ، ـهِنَّ ـِشان |
7- أنتَ تو |
إیّاکَ تو را |
ـکَ ـَت |
8- أنتما شما دو تا |
إیّاکُما شما دوتا را |
ـکُما ـِتان |
9- أنتم شما |
إیّاکُم شما را |
ـکُم ـِتان |
10- أنتِ تو |
إیّاکِ تو را |
ـکِ ـَت |
11- أنتما شما دو تا |
إیّاکُما شما دوتا را |
ـکُما ـِتان |
12- أنتنَّ شما |
إیّاکُنَّ شما را |
ـکُنَّ ـِتان |
13- أنا من |
إیّاىَ مرا |
ـى ـَم |
14- نَحنُ ما |
إیّانا ما را |
ـنا ـِمان |
نکته ها
(شاهَدْتُک / عَلَیکَ / أخوکَ)
نکته 1:
ترجمه ی ضمایر متصل به سه قسم کلمه یا( ضمیر متصل نصب و جر) را می توان با ترجمه ی ضمایر منفصل یکی دانست. این ضمایر به هر سه نوع کلمه متّصل می شوند. مثال:
شاَهَدتُ + ـکَ = شاهَدتُکَ: تو را دیدم
عَلَی + ـکَ = عَلَیکَ : بر تو
أخو + ـکَ = أخوکَ : برادر تو
نکته 2:
هر گاه قبل از ضمایر ( ـهُ، ـهُما،ـهُم، ـهُنَّ ). « کسره» یا « ﻯ» بیاید؛ تبدیل به ( ـهِ ، ـهِما، ـهِم، ـهُنَّ ) می شوند . مثال:
فِى مدرسةِ + هُ = فِى مدرستِهِ
فِى + هُما = فیهِما
ـهُ ـهِ
ـهُما ـهِما
ـهُم ـهِم
ـهُنَّ ـهِنَّ
نکته 3:
هر گاه ضمایری مانند إیّاک در اوّل جمله بیایند؛ ترجمه فارسی را با «فقط» یا «تنها» شروع می کنیم. مثال:
﴿ إیاکَ نعبُدُ ﴾ : فقط تو را می پرستیم. یا تنها تو را می پرستیم.
نکته ۵ :
هرگاه «نا» ضمیر متکلم به حروف «إنّ» و «کأنّ» بپیوندد ممکن است که یک نون حذف شود مانند: «إنّا لله و إنّا إلیه راجعون».
تمرین: 
1- عَیِّن الضمیرَ المنفصلَ المرفوع:(2 ضمیر)
هؤلاءِ- أنتما- تلک- هُناک- إیّاکَ- کُما – هىَ
2- عَیِّن الضمیرَ المتّصل للنصب أو للجرّ:(2 ضمیر)
أنتَ – هذه – أولئک – ها – إیّاىَ – نحن – کُم
3- عَیِّن الضمیرَ المنفصلَ المنصوب: (2 ضمیر)
إیّاکُم – أنتنّ – کُما – هذا – هُنا – کَ – إیّاکِ
ضمایر متصل فاعلی (مرفوع - رفعی)
ضمایر متّصل فاعلی چسبیده به فعل ماضی، مضارع و امر است؛ البتّه بعضی فعل ها ضمیر متّصل فاعلی ندارند بلکه ضمیر مستتر (یعنی پنهان ) دارند.
ضمایر متّصل فاعلی عبارتند از : ( ا، و، نَ، تَ، تُما، تُم، تِ، تُما، تُنَّ، تُ، نا، ﻯ )
برای اینکه بهتر ضمایر متّصل فاعلی را بشناسیم و از طرفی بدانیم کدام فعل ها ضمیر متّصل فاعلی ندارند بلکه ضمیر مستتر دارند؛ به جدول زیر توجّه کنید:
ماضی |
مضارع |
امر |
فَعَلَ ضمیر مستتر هوَ |
یفعَلُ ضمیر مستتر هو |
|
فَعَلا ا |
یفعلانِ ا |
|
فَعَلوا و |
یفعلونَ و |
|
فَعَلَتْ ضمیر مستتر هىَ |
تَفعلُ ضمیر مستتر هی |
|
فَعَلَتا ا |
تَفعَلانِ ا |
|
فَعَلْنَ نَ |
یفعَلْنَ نَ |
|
فَعَلْتَ تَ |
تَفعَلُ ضمیر مستتر أنتَ |
اِفعلْ ضمیر مستتر أنتَ |
فَعَلْتُما تُما |
تَفعَلانِ ا |
اِفعَلا ا |
فَعَلْتُم تُم |
تَفعَلونَ و |
اِفعَلوا و |
فَعَلْتِ تِ |
تَفعَلین ى |
اِفعَلى ى |
فَعَلْتُما تُما |
تَفعَلانِ ا |
اِفعلا ا |
فَعَلْتُنَّ تُم |
تَفعَلْنَ نَ |
اِفعلْنَ نَ |
فَعَلْتُ تُ |
أفعَلُ ضمیر مستتر أنا |
|
فَعَلْنا نا |
نَفعَلُ ضمیر مستتر نحن |
|
خوب است بدانیم، فعل مضارع ( در حالتی که حروفی مانند لای نهی قبل از آن نباشند) مرفوع است یعنی آخرش یا ﹹ دارد مانند یفعلُ، تفعلُ، أفعلُ، نفعلُ و یا « نون عِوَض رفع» دارد. (یعنی نونی که به جای ﹹ آمده )
مانند: یفعلانِ، یفعلونَ، تفعلانِ، تفعلینَ، تفعلونَ.
امّا نون، در صیغه های جمع مؤنّث ( یعنی صیغه های شماره 6 و 12) نون فاعلی است نه نون عوض رفع. به همین سبب هنگام ساختن فعل امر و نهی نون جمع مؤنّث حذف نمی شود.
نون وِقایة
هنگام اتصالِ فعل به ضمیرِ «ى» برای اینکه حرکت آخر فعل تغییر نکند حرفِ نونی میانِ فعل و ضمیر «ى» می آید که به آن نون وقایه می گویند. مثال:
ضَرَبَ + ى = ضَرَبَنـى : مرا زد عَلَّمَ + ى = عَلَّمَنـى: به من یاد داد.
اِسألوا + ى = اِسألونـى: از من بپرسید. یعْرِفُ + ى = یعْرفُنـى: مرا می شناسد.
توجّه : 
توجّه کنیم کلمه را با دقّت بخوانیم وگرنه دچار خطا می شویم. مثال:
نَصْرُنا: یاری ما/ نَصَرْنا: یاری کردیم/ نَصَرَنا : ما را یاری کرد.
تمرین: 
1- نوع هر ضمیر را معلوم کنید:
ضمایر منفصل مرفوع- ضمایر منفصل منصوب- ضمایر متصل نصب و جر –
ضمایر متصل فاعلی
أنا- هوَ - إیّاهُ – کَ – إیّاها- تُمْ- أنتِ- إیّانا- کُما – کُم – نحن – و – تُ – تَ- هُ- إیّاکُنَّ
2- انتخب الجوابَ الصَّحیحَ:
الف: یَعرِفُ + ى = یعرِفِى یَعرِفُنـى
ب: شاهَدَ + ى = شاهَدْنـى شاهَدَنـى
ج – والِد + ى = والِدى والِدُنـى
د- لِـ + ى = لَنـى لـى
تمرین: انواع ضمیرهای متصل و منفصل را در آیات زیر ببینید:
- وَ إنّا أو إیّاکم لعلی هدیً أو فی ضلالٍ مبینٍ (سبأ / 24)
نا: ضمیر متصل به هر سه قسم کلمه / متکلم مع الغیر
إیّاکم: ضمیر منفصل منصوبی / جمع مذکر مخاطب
- و قال الله لاتتّخذوا إلهین إثنین إنّما هو إلهٌ واحدٌ فاَیایّ فارهبون (نحل / 51)
هو: ضمیر منفصل مرفوعی / مفرد مذکر غایب
ایّای: ضمیر منفصل منصوبی / متکلم وحده
- قال الذین حقّ علیهم القول ربّنا هؤلاء الذین أغوینا، أغویناهم کما غوینا تبرّ أنا إلیک ما کانوا إیّانا یعبدون (قصص / 63)
هم (علیهم / أغویناهم): ضمیر متصل به هر سه قسم کلمه / جمع مذکر غایب
نا (ربنا / أغوینا / غوینا / تبرّأنا): ضمیر متصل به هر سه قسم کلمه / متکلم مع الغیر
ک (إلیک): ضمیر متصل به هر سه قسم کلمه / مفرد مذکر مخاطب
إیّانا: ضمیر منفصل منصوبی / متکلم مع الغیر
- و اشکرو الله إن کنتم إیّاه تعبدون (بقره / 172)
إیاه: ضمیر منفصل منصوبی / مفرد مذکر غایب
Konkur98.blog.ir